Tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 salgını, ülkemizde de birçok alanda etkisini göstermiş olup, salgından en çok etkilenen alanlardan birisi de hukuk sistemimiz olmuştur. Nitekim mart ayından bugüne kadar; virüsün bulaşıcı etkisi sebebiyle birçok duruşma ertelenmiş ve yargılama sürecinde aksamalar meydana gelmiştir.
Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan tedbir kararları çerçevesinde yargılamalara devam edilmektedir. Ancak İstanbul, Ankara, İzmir gibi illerde yer alan adliyelerde oluşan yoğunluk sebebiyle alternatif çözümler aranmaya başlanmıştır. Bu kapsamda adliyelerdeki yoğunluğu ve salgının etkisini azaltmak adına alınan tedbirlerin yanında, birçok özel ve kamusal meslek alanında uygulanmaya başlanan video konferans yönteminin mahkemelerde uygulanmasına ve yargıda dijitalleşme çalışmalarına hız verilmiştir.
Teknolojinin gelişmesi ve hayatımızın her alanına uygulanabilir olması ile Adalet Bakanlığı, “Yargı Reformu Stratejisi” metninin “Performans ve Verimliliğin Arttırılması” başlıklı 4. maddesinin “Yargıda bilişim sistemleri geliştirilecektir.” hedefi doğrultusunda avukatların duruşmalara video konferans yöntemiyle katılmalarına imkân sağlayacak olan “e-duruşma” sisteminin pilot uygulama ile başlayacağını açıklamıştır. Bu konuyla iligili detaylı açıklamalara Adalet Bakanlığının internet sitesinden ulaşabilirisiniz.
15 Eylül 2020 tarihi itibariyle Ankara Batı Adliyesi 1. ve 2. Tüketici Mahkemesi ile 1. ve 2. İcra Hukuk Mahkemesi’nde e-Duruşma pilot uygulaması başlamış olup bu uygulama ile bilişim sistemlerinin günümüz teknolojilerinin imkânları doğrultusunda kullanıcı dostu yöntemlerle hukuk sistemimize adapte edilmesi yönünde ilerlenmesi amaçlanmaktadır. Yargı mensuplarına hayırlı ve daha kolay işleyiş sunması temennisiyle açıklamalarıma devam etmek isterim.
Aslında bilişim sistemlerinin Türkiye mahkeme salonlarındaki varlığı ise 20 Eylül 2011 tarih ve 28060 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ceza Muhakemesi’nde Ses ve Görüntülü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelik” (SEGBİS) ile beraber Ceza yargılamalarıyla başlamış ve sanık ya da şüphelinin sesli ve görüntülü iletişim kanalıyla yargılama sürecine katılmasıyla kendini göstermişse de savunma makamı olan avukatların yargılama sürecine dijital kanallar yoluyla katılabileceği e-duruşma uygulaması bu yönüyle bir ilk olacaktır. Yargılama sürelerine ve dosyalara erişimin kolaylığı ve karar almada hızlılık adına yenilik olarak değerlendirilebilir. Uygulamanın olumlu ve olumsuz yönlerini davaların seyri konusundaki farklılıklarını gördükten sonra ortaya koyabiliriz.
e-Duruşma uygulaması nasıl işleyecek?
1) e-Duruşma uygulamasının mevcut olduğu mahkemedeki dosyaya, e-duruşma yoluyla katılım sağlamak isteyen avukat, UYAP Avukat Portal² üzerinden e-duruşma yöntemiyle katılım sağlamak istediği dosyaya, ilgili duruşmadan 24 saat öncesine kadar uzaktan erişim ile duruşmaya katılma isteğinin gerekçeleriyle birlikte talepte bulunacaktır. Duruşmaya 24 saatten az bir süre kaldığında sunulan talepleri ise sistem kendiliğinden reddedecektir.
2) Avukat tarafından gönderilen e-duruşma talebi, dosyaya bakmakla görevli hâkim tarafından değerlendirilecektir.
3) Hâkim tarafından talebin kabul edilmesi halinde avukat, UYAP Avukat Portal uygulaması üzerinden duruşmaya video konferans yoluyla katılım gösterebilecektir.
4) Duruşmadan önce e-imza veya mobil imza ile kimlik doğrulaması yapılacak, avukatın bilgileri ve fotoğrafı Hâkim tarafından UYAP sistemi üzerinden teyit edildikten sonra duruşma başlayabilecektir.
5) Duruşma başladığında UYAP Avukat Portal/Celse uygulaması üzerinde “duruşmaya katıl” butonu aktif hale gelecek ve bu yöntemle duruşmaya dahil olunacaktır.
6) 1136 sayılı Avukatlık Kanunu madde 49’da düzenlenen avukatların duruşmalara cübbe ile katılma zorunluluğuna e-duruşma uygulaması bir istisna getirmediğinden, video konferans yoluyla yapılan e-duruşmalara da cübbe ile katılım sağlanacaktır.
7) Duruşmanın kesintisiz olarak devam etmesi için en az 8Mbit internet bağlantısı hızı olması ve internet bağlantısının kafe, restoran vb. ortak kullanıma açık bir bağlantı olmaması gerekmektedir. Duruşma sırasındaki görüntü ve ses aktarımının kalitesi kullanıcının sorumluluğundadır.
e- Duruşma Uygulaması hakkında kısa değerlendirme yapalım!
e-Duruşma uygulamasının, salgın döneminde adliyelerde ve duruşma salonlarında kalabalık oluşmasını önlemesi, avukatların duruşmaya katılım için sık sık şehir değiştirmelerinin önüne geçmesi, aynı gün farklı şehirlerde birden fazla duruşma olması halinde hepsine katılım sağlayabilecek olması, yargılama sürecinin hızlanması gibi beklenen pek çok olumlu yönü bulunmaktadır.
e-Duruşma uygulamasının olumlu yönlerinin yanında hukuk güvenliği, gizlilik, sistem erişilebilirliği gibi konular ise risk barındırmaktadır. Bu kapsamda, ülkemizde uygulanmaya başlayan e-duruşma uygulaması öncelikle avukatlarla sınırlı bir şekilde başlamış olması ve henüz pilot uygulama aşamasında bulunması teknik aksaklık ve güvenlik açığı gibi problemlerin tespiti ve çözümü için kolaylık sağlayacaktır.
Benzer örnekleri uygulayan ülkelerin tecrübeleri de düşünüldüğünde; ülkemizde pilot uygulamasına başlanan e-Duruşma uygulamasının olumlu yönleri kadar, dikkat edilmesi gereken noktalarının da bulunduğu ve sistemsel açıklar sebebiyle hak kaybı yaşanması riskinin dahi doğabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
e-Duruşma yöntemiyle katılım sağlanan duruşmada bağlantının kopması, kimlik doğrulamasının yapılamaması gibi teknik aksaklıkların yaşanması ihtimallerine karşı; Adalet Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaların takip edilmesi ve belirtilen adımların dikkatle izlenmesi, 15 Eylül 2020’den itibaren başlayan e-duruşma pilot uygulamada henüz bir sorun yaşanmamışsa da ilerleyen günlerde herhangi bir sorun yaşanıp yaşanmadığının takip edilmesi gibi önlemlerin alınması gerektiğini düşünenlerin sayısı hergün artacaktır ve Barolar da bu konuda görüşlerini aktaracaktır.
e-Duruşma yönteminde bilgi işlem güvenliğinin sağlanması için duruşmalar Adalet Bakanlığı sunucuları üzerinden UYAP güvenlik prosedürleri çerçevesinde yapılacaktır. e-Duruşma yöntemiyle yapılan duruşmaların kayıtları Merkezi Kayıt Sistemi içerisinde muhafaza edilecek ve mahkemenin uygun görmesi halinde kayıtlar tarafların erişimine açılabilecektir.
Ayrıca, konu hakkında Bilgi İşlem Genel Müdürlüğü resmi internet sitesi üzerinden yayınlanan metinde, ilerleyen aşamalarda ve gerekli altyapı sağlanması durumunda yüz tarama, parmak izi gibi ek kontrol mekanizmalarının da getirilmesi ile güvenlik seviyesini arttırmanın amaçlandığı belirtilmiştir.
Bilindiği üzere, 22.07.2020 tarihinde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 149. maddesinde yapılan değişiklik ile birlikte, yargılamanın taraflarının, taraf vekillerinin ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla bulundukları yerden duruşmaya katılabilecekleri hüküm altına alınmıştır. Bu hüküm uyarınca tanık, bilirkişi ve uzmanların da video konferans yoluyla duruşmalara katılabileceklerdir.
Bakanlık tarafından yapılan açıklamada tanık, bilirkişi ve uzmanların da e-Duruşma ile duruşmalara katılmalarına yönelik çalışmaların ve Adalet Bakanlığı’nın avukatlara özel celse uygulaması üzerinden e-Duruşmalara katılım sağlanması amacıyla yapılan uyumluluk çalışmalarının devam ettiği, pilot uygulamanın başarılı bir şekilde hayata geçmesi sebebiyle e-Duruşma uygulamasına yakın zamanda diğer mahkemelerde de başlanacağı belirtilmiştir.
Doğru, huzurlu ve sağlıklı kararların alındığı duruşmalar dilerim. Hepimize kolay gelsin!...