İSTANBUL-SEZGİN ERZAN(YSM) - Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü’nün etki analizleri verilerine göre, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, bölgesel teşvik uygulamalarının istihdam, yatırım, katma değer gibi makro göstergeler üzerindeki etkilerini kapsamlı şekilde analiz etti.

Yatırım Teşvik Sistemi kapsamındaki uygulamalardan biri olan “Bölgesel Teşvik Uygulamaları” ile yüksek katma değerli yatırımlar, üretim ve istihdamın artırılması, bölgesel ve büyük ölçekli yatırımların özendirilmesi, uluslararası doğrudan yatırımların çekilmesi ve özellikle bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması hedeflendi. 2020 yılı sonu itibarıyla tüm yatırım teşvik programları kapsamında düzenlenen 50 bin 335 teşvik belgesinin 27 bin 434'ü (yüzde 55’i) bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında düzenlendi. Sadece geçen yıl açılan belge sayısı 10 bin 480'i bulurken bunun 6 bin 460'ı bölgesel teşvik belgelerinden oluştu.

Teşvik belgelerinin bölgelere göre dağılımı incelendiğinde, en çok belgenin ekonomik gelişmişliğin en yüksek olduğu 1. Bölge'de açıldığı görüldü. Verilen teşviklerin en yüksek tutarda gerçekleştiği ve ekonomik gelişmişliğin en düşük olduğu 6. Bölge'de ise açılan belge sayısının, 2. Bölge'de açılan belge sayısına yakın olduğu hesaplandı.

Teşvik alan girişimlerin yatırımlarını ortalama yüzde 71,2 parasal değer olarak da 45,5 milyar lira artırdığı belirlendi.

En yüksek istihdam artışı 6. Bölge'de

Uygulanan teşvik programının, teşvik alan girişimlerde doğrudan 535 bin 290 kişilik ilave istihdam artışı sağladığı hesaplandı.

Söz konusu işletmelerde yapılan analizlerde, çalışanlara ödenen toplam ücretlerde ortalama artışın yüzde 53,1 civarında olduğu görüldü.

İstihdam artışına olan etkinin yüzde 54,8 olduğu, ödenen maaş artışının istihdam artışıyla paralellik gösterdiği tespit edildi.

Tüm bölgeler için istihdamda bir artış eğilimi olduğu belirlenirken en yüksek artışın ağırlıklı olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki illerin bulunduğu 6. Bölge'de olması dikkati çekti.

En yüksek etki katma değerde 

Yapılan analizlere göre, bölgesel yatırım teşvikleri içinde en yüksek etki katma değer üzerine oldu. Etki analizi çalışması, bölgesel teşvik uygulamalarının bir mal ya da hizmetin üretim sürecindeki girdi ve çıktısı arasındaki farkı tanımlayan işletmenin katma değerine de büyük fayda sağladığını ortaya koydu.

Bölgesel yatırım teşviklerinin, girişimlerin katma değerine yüzde 101,3'lük doğrudan etkide bulunduğu hesaplandı.

Sadece kendisini değil, ekosistemini de büyüttü

Öte yandan, yatırım teşviki almış bir girişimin ürün sattığı ve aldığı bütün girişimler, teşvik alan girişimin yatırım ekosistemini oluşturdu.

Dolaylı etkilerin analizi amacıyla teşvik alan girişimlerin satın alma, satış, satın alma oranı ve satış oranı da değerlendirildi.

Yatırım teşviklerinin, yatırım ekosisteminde bulunan girişimlere istihdam etkisine bakıldığında, teşvik alan girişime satış yapan işletmeler için yüzde 8,8, satın alma yapan girişimler için de yüzde 10,1 seviyesinde artış görüldü.

Teşviklerin, ekosistemde bulunan girişimlere yatırım etkisi incelendiğinde de teşvikten yararlanan girişimden satın alma yapan işletmelerin yatırımlarının yüzde 3 arttığı belirlendi.

Katma değer etkisi de teşvik alan girişime satış yapan girişimler için yüzde 8,6, teşvik alan girişimden satın alma yapan girişimler için de yüzde 6,3 yükseliş olarak hesaplandı.

Her 9 kuruşluk vergi teşviki 1 liralık katma değer artışı getirdi

Yapılan çalışmalar kapsamında bir ilave istihdamın teşvik maliyetinin yaklaşık 85 bin 700 lira olduğu, yatırım destek taahhüdü açısından her 0,99 lira teşvikin 1 lira ilave yatırımı beraberinde getirdiği görüldü.

Ayrıca, yaklaşık 9 kuruşluk vergi teşvikinin 1 lira katma değer artışı sağladığı anlaşıldı. Teşvik politikalarının yatırıma etkisinin girişim büyüklüğünden bağımsız olduğu, istihdam etkisinin ise girişim büyüklüğü arttıkça azaldığı gözlemlendi. Girişim büyüklüğüyle gerçekleşen azalış etkisinin, artan yatırımın otomasyonundan kaynaklanabileceği değerlendirildi.

Bölgesel teşvik uygulamaları

Teşvik uygulamaları kapsamında, ülke genelindeki tüm iller 6 bölgede gruplandırıldı. Bu doğrultuda sağlanan destek unsurları da bölgelere ve yapılacak yatırımın miktar ve sektörüne göre farklılık gösterdi.

Bölgesel yatırım teşviklerinden faydalanmak isteyen girişimler gerekli koşulları sağladıkları takdirde, yatırım teşvik belgesi almaya hak kazanıyor.

Alınan belgeler, belirtilen yatırım ve istihdam koşulları yerine getirilene kadar "açık" olarak tanımlanıyor ve bu süreçte sadece KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyetlerinden yararlanılabiliyor.

Bölgesel yatırım teşviklerinin diğer unsurları olan vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, gelir vergisi stopajı desteği, sigorta primi işçi hissesi desteği, faiz desteği ve yatırım yeri tahsisinden faydalanılması için girişimlerin taahhütlerini yerine getirerek, yatırım teşvik belgelerini "kapalı" duruma getirmeleri gerekiyor.

YSM EKONOMİ SERVİSİ